Inleiding FOM NL
C.V.’s Frederik van Oudenhoven en Jamila Haider
With Our Own Hands bij LM Publishers
De bestuursleden van de stichting Friends of MacDonald • The Dutch Connection waren unaniem in hun keuze van het monumentale boek With Our Own Hands (LM Publishers, Utrecht, 2015) voor de Ranald MacDonald Prijs 2017. Het boek is een werk dat in de traditie staat van een klein aantal uitstekende monografieën over geïsoleerde groepen mensen. Het beschrijft de omgangsvormen van de Pamiris op de grens van Afghanistan en Tadzjikistan met hun voedsel, in alle opzichten, van het gebruik van hun tot nu nog niet goed beschreven gewassen tot de liederen, dansen en gedichten die al eeuwen bij het nuttigen van het eten, al of niet op hoogtijdagen, een rol spelen. Vrijwel op iedere bladzijde is voelbaar hoe gebeurtenissen in de wereld achter de Pamir bergen hun invloed vroeger hebben gehad, nu weer of nog hebben en in de toekomst zullen hebben op het lot van dit volk. Het boek getuigt van schoonheid in een gebied dat overwegend wordt voorgesteld als een hel, bijvoorbeeld in de roman die vorig jaar de prijs won. Het is ook een mooi boek, op groot formaat uitgegeven, zevenhonderd bladzijden dik, een kleine drie kilo zwaar, in drie talen gesteld, het Engels, Dari-Perzisch en Tadzjieks, van honderden foto’s van hoge kwaliteit voorzien en geschreven, vergeef ons het woord, in een zuivere stijl die moeilijk geëvenaard kan worden. En tenslotte, de makers zijn betrekkelijk jong, het boek is hun eerste werk. Alles bij elkaar is een werk als dit precies wat de stichting voor ogen heeft bij haar bekroningen.
De Pamiris zijn de enige groep mensen op aarde waar isma’ilieten, een kleine sjiitische stroming van vijftien miljoen mensen wereldwijd, de meerderheid vormen. Het geloof wordt er thuis beleden, er zijn geen moskeeën.
Ze bewonen het gebied al eeuwen, zo niet duizenden jaren lang en hebben in die tijd het landschap rond hun huizen getemd. Hun dorpen zijn menselijke landschappen in een onmenselijk bar gebergte. Ze hebben geleerd hoe ze goed kunnen zijn voor hun gewassen in de overtuiging dat hun gewassen dan goed zullen zijn voor hen. ‘Planten en mensen hebben elkaar veranderd en terwijl ze samen veranderden, veranderde het landschap’, is te lezen in het inleidende hoofdstuk. Zo zijn de Pamiris een van de eersten die de moerbij hebben gecultiveerd, maar in tegenstelling tot elders niet voor de productie van zijde maar voor de vrucht van de boom. En zelfs op aanwezigheid van de moerbij hebben internationale verhoudingen hun invloed. Zijde wordt tóch geproduceerd omdat dat van hen verwacht wordt of de bomen worden gebruikt als brandhout als er geen aanvoer meer is van andere brandstoffen. De val van de muur in Berlijn laat zich merken in de valleien van het Pamir gebergte.
© Matthieu Paley
Niets wordt hoger geacht als voedsel dan brood, er wordt mee omgegaan alsof het heilig is. Maar het is geen dagelijkse kost, daarvoor is er te weinig meel. Bij tekorten worden soepen gemaakt, waar een beetje meel in zit. Is er al een dagelijkse kost, dan is het dat. Ook wordt in tijden van schaarste, bijvoorbeeld aan het eind van de winter, een toevlucht genomen tot wilde planten, soms een tweede keuze, soms een delicatesse, paddenstoelen bijvoorbeeld, of bessen. Tegelijkertijd zijn er wilde planten die al eeuwen dienst doen als medicijn. De zo geheten westerse geneeskunde is vaak ver weg en de beschikbaarheid ervan sterk afhankelijk van ontwikkelingen in ‘het westen’.
Vlees wordt nauwelijks gegeten. Er is een eeuwenoude omgang met het weiden van huisdieren op verschillende hoogten, afhankelijk van de seizoenen, omkleed met de nodige rituelen. Ook werd en wordt er wel gejaagd. Maar ook hier geldt, onder invloed van internationale verhoudingen is zowel het weiden van huisdieren als het jagen op wild sterk van karakter veranderd. Onveranderd blijft dat vlees ‘kostbaar voedsel’ was en is.
Het boek eindigt met het zoeken naar een antwoord op de vraag of de Pamiris wel of niet zullen veranderen. Een gouverneur uit vroegere, Russische, tijden meent van niet, een fotografe die migranten portretteerde meent van wel. Maar ook weer, water en land veranderen, dus, terugkomend op een eerder citaat, de mensen veranderen mee, en de planten, en het landschap, dat zo menselijk is. Helaas weet niemand vooralsnog hoe.
Van het boek zijn 1700 exemplaren verspreid onder de Pamiris, die ze in grote dank hebben aanvaard. Het is voor het eerst dat de mensen hun voedingsgewoonten niet alleen hoeven door te vertellen, maar ook kunnen teruglezen.
With Our Own Hands is het resultaat van een collectieve inspanning. Hoe ongepast het ook is, wij nemen toch de vrijheid een paar mensen bij naam noemen.
Uitzonderlijk, want haast een levenswerk, is de typografie van het Dari-Perzisch. Die is ontwikkeld door Thomas Milo en Mirjam Somers. Niet alleen zijn de karakters, om het zo te zeggen, gebaseerd op de vele handschriften die schrijvers van het Arabisch hebben voortgebracht, ook zit onder ieder karakter een algoritme dat ervoor zorg draagt dat het in de context de juiste afmetingen heeft. Dat is een grote prestatie.
Ook noemen wij graag de fotografen, de in Nederland gevestigde Judith Quax, de in Hong Kong gevestigde Theodore Kaye en de nu in Turkije gevestigde Matthieu Paley. Zij hebben prachtig werk geleverd.
Tenslotte hebben René Put en Brigitte Gootink het grafisch ontwerp van dit boek gedaan, wat een heidens karwei moet zijn geweest.
Frederik van Oudenhoven is etnobotanicus, opgeleid in Nederland en Canada. Hij was in Afghanistan om daar, bijvoorbeeld, de landbouw te hervormen, maar raakte er bij de Pamiris van overtuigd dat hij zijn opvattingen diende te hervormen.
Jamila Haider is bioloog, geograaf en politicoloog, opgeleid in Canada en het Verenigd Koninkrijk. Ze promoveert een dezer dagen aan het Stockholm Resilience Centre. Zij onderzoekt de relatie tussen armoede en biologische verscheidenheid. Ook zij is ervan overtuigd dat plaatselijke kennis voor de nodige veerkracht kan zorgen.
With Our Own Hands ontving in 2016 een Gourmand World Cookbook Award in de categorie Best Cookbook of the Year.